Logorytmika jest jedną z metod interdyscyplinarnych stosowanych w polskiej logopedii. Powstała z połączenia elementów metodyki logopedii z elementami rytmiki. Od lat 70-tych XX wieku intensyfikuje i wzbogaca możliwości oddziaływania w profilaktyce i terapii logopedycznej w odniesieniu do kształtowania i korygowania komunikacji językowej człowieka. W niniejszym artykule przytoczone są opinie twórców logorytmiki oraz jej użytkowników, którzy wpłynęli na rozwój i bieżące możliwości tej metody.
Rozwój logorytmiki
W latach 90-tych XX wieku nastąpił znaczny rozwój logopedii. Poszerzył się główny przedmiot zainteresowania w tej dyscyplinie – z mowy na komunikację językową. Od tego momentu do dzisiaj logopedia jest jedną z wielu dziedzin zajmujących się komunikacją językową, chociaż jako jedyna skupia się nie na wycinku lecz na całości zagadnień z nią związanych. Logopedia jest nauką interdyscyplinarną zajmującą się etiologią i patogenezą zaburzeń komunikacji językowej, ich rozpoznawaniem (diagnostyką), zapobieganiem ich powstawania (profilaktyką), a także usuwaniem (korektą). W jej zakres wpisać można również usprawnianie procesu komunikacji językowej, potrzebne do wykonywania niektórych specyficznych zawodów (dział logopedii artystycznej). Tak więc naczelnym celem w logopedii jest likwidacja wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się i umożliwienie przezwyciężania problemów osobom mającym trudności z mówieniem, rozumieniem, pisaniem i czytaniem (Jastrzębowska, 1999). Skutkiem tak szerokiego ujęcia przedmiotu zainteresowania jest powstawanie subdyscyplin logopedycznych. Obecnie wyróżnić można:
- logopedię ogólną ,
- surdologopedię,
- neurologopedię,
- oligofrenologopedię,
- balbutologopedię,
- wczesną interwencję logopedyczną,
- logopedia artystyczną (medialną),
- emisję i higienę głosu,
- gerontologopedię.
Wraz z rozwojem logopedii ewaluują również techniki i metody z nią związane. Tak jest również z logorytmiką. Od lat 90-tych XX wieku do dzisiaj powstało wiele publikacji uszczegóławiających jej możliwości działania (m.in. Kilińska-Ewertowska 1993; Kilińska 1993; Kilińska-Ewertowska 1998; Walencik-Topiłko 1998; Walencik-Topiłko 2000; Walencik-Topiłko 2005; Walencik-Topiłko 2007; Walencik-Topiłko 2010; Walencik-Topiłko 2012; Walencik-Topiłko, Wysocka 2015). Logorytmikę zaczęto stosować w terapii logopedycznej wszystkich subdyscyplin logopedycznych – i to nie tylko w odniesieniu do dziecka, ale również do pacjenta dorosłego. Stała się popularną metodą stymulującą słuch i motorykę pacjenta, jak też wpływająca na poprawę funkcjonowania percepcji słuchowej i
7
sprawności ruchowej. Stała się metodą chętnie stosowaną również w ramach zajęć z profilaktyki logopedycznej w przedszkolu oraz żłobku. Prawidłowo rozwijający się słuch fizyczny, a na jego bazie fonemowy i fonetyczny, jest jednym z koniecznych warunków do prawidłowego rozwoju mowy w ontogenezie. Słuchowe ćwiczenia logorytmiczne doskonale nadają się do jego stymulacji. Innym warunkiem jest prawidłowo rozwijająca się sprawność motoryczna. I w tym zakresie oddziaływań logorytmiczne ćwiczenia ruchowe są bardzo efektywne. Na ćwiczeniach logorytmicznych realizować można jeszcze dwa inne bloki ćwiczeń – inhibicyjno-incytacyjne oraz słowno-ruchowe. Odpowiednio dobrane poziomem trudności ruchu, jak i odpowiednim materiałem lingwistycznym stanowią świetny trening sprawności w komunikacji językowej. Dlatego logorytmiką zainteresowali się również surdopoedagodzy, oligofrenopedagodzy oraz nauczyciele edukacji wczesnej. Logorytmikę zaczęto stosować w przedszkolach i szkołach masowych oraz w ośrodkach, szkołach i poradniach specjalistycznych. Przedmiot logorytmika wszedł jako obligatoryjny na studiach logopedycznych w większości ośrodków akademickich, a na niektórych uczelniach jest również prowadzony na pedagogice wczesnej z logopedią. W środowisku praktyków – logopedów, oligofrenopedagogów, surdopedagogów oraz nauczycieli edukacji wczesnej – jest jedną z popularniejszych metod na zawodowych warsztatach doskonalących. Należy zaznaczyć, że realizowane są wówczas programowo elementy logorytmiki, dostosowane tematycznie do danej grupy zawodowej. Pozwalają one na prowadzenie prostych ćwiczeń logorytmicznych z daną, wybraną grupą pacjentów, dzieci przedszkolnych lub uczniów. Pełne kompetencje logorytmiczne uzyskać można było w ramach studiów podyplomowych - dwusemestralnych, doskonalących – które prowadzone były w Akademii Muzycznej w Gdańsku pod kierownictwem E. Kilińskiej-Ewertowskiej.
Obok publikacji metodycznych i ćwiczeniowych powstały propozycje piosenek logorytmicznych oraz multimedialny program komputerowy Słowa, dźwięki i piosenki (Walencik-Topiłko, 2008).
Obecnie najczęściej stosowana klasyfikacja ćwiczeń logorytmicznych wygląda następująco (Kilińska, 1993; Walencik-Topiłko, 2005, 2008; Walencik-Topiłko, Wysocka, 2015):
- ćwiczenia usprawniające motorykę – prawidłowe wykonywanie chodu oraz biegu, podskoków oraz przeskoków, ćwiczenia kształcące umiejętność napinania i rozluźniania mięśni, poruszania się w przestrzeni oraz ćwiczenia koordynacji ruchowej. Mogą one efektywnie służyć do wypracowywania makroruchów jako wzorcowych do wykonywania mikroruchów, do pracy nad koordynacją (ruchową, wzrokowo-ruchową, słuchowo-ruchową
8
oraz wzrokowo-słuchowo-ruchową), do kształcenia pamięci ruchowej oraz do budowania, korygowania i automatyzowania ruchu;
- ćwiczenia słuchowe – kształcące umiejętność różnicowania rytmu, tempa, metrum, dynamiki, barwy, artykulacji, melodyki. Służą one wypracowywaniu uwagi i koncentracji słuchowej, uczą różnicowania poszczególnych cech akustycznych dźwięku (wysokości, donośności, czasu trwania i barwy), nadają się do kształtowania słuchu awerbalnego i werbalnego (Walencik-Topiłko, 2012);
- ćwiczenia kształcące szybką reakcję ruchową na sygnały dźwiękowe i słowne (inhibicyjno-incytacyjne). Są dobrym sposobem na utrwalenie wcześniej zdobytych umiejętności słuchowych i ruchowych, poprawiają koordynację, uczą współpracy oraz organizacji działań, trenują refleks, rozumienie i pamięć;
- ćwiczenia słowno-ruchowe. Dzięki nim można utrwalić i poszerzyć umiejętności w zakresie sprawności językowych i komunikacyjnych.
Wszystkie bloki ćwiczeń znajdują zastosowanie zarówno w terapii komunikacji językowej przy poszczególnych jej zaburzeniach oraz w edukacji lingwistycznej i profilaktyce logopedycznej.
Szczegółowy dobór ćwiczeń i tworzenie programu ramowego jest zależne od celów edukacyjnych lub terapeutycznych. Wymaga to wysokich kompetencji zawodowych od osób decydujących się wprowadzać logorytmikę jako metodę w swojej pracy. W terapii podstawą jest prawidłowa i szczegółowa diagnoza, a w edukacji ścisłe dookreślenie celów edukacyjnych i poziomu wydolności psychomotorycznej odbiorcy.
Stosuje się dwie formy zajęć logorytmicznych – indywidualną i grupową. Indywidualna jest stosowana zazwyczaj w terapii logopedycznej, jako wspierająca podstawowe działania terapeutyczne. Natomiast grupową stosuje się zarówno w profilaktyce logopedycznej oraz edukacji lingwistycznej, jak też w terapii logopedycznej. Inne są jednak wytyczne kompletowania grup w obu tych przypadkach. W profilaktyce i edukacji pracuje się z całą grupą przedszkolną lub klasą, najczęściej 20-25-osobową, w określonym wieku (np. 25. pięciolatków). Grupy terapeutyczne są natomiast kilkuosobowe i jednolite pod względem rodzaju i stopnia zaburzenia komunikacji językowej oraz w zbliżonym wieku (np. 8-osobowa grupa dzieci jąkających się, 10-osobowa grupa dorosłych jąkających się, 8-osobowa grupa dzieci z opóźnionym rozwojem mowy o typie alalii motorycznej).
Na zajęciach logorytmicznych stosowane są różne formy aktywności: ruch przy muzyce, śpiew, rytmizacje dźwiękowe, grę na instrumentach, słuchanie muzyki, rytmizacje słowne.
9
Poszczególne jednostki zajęć trwają – w zależności od efektywności pracy uczestników – od 15 do 45 minut. Najlepiej, jeśli są prowadzone systematycznie, np. raz w tygodniu, przez kilka miesięcy. Program ramowy powinno się co jakiś czas aktualizować i, w razie potrzeby, modyfikować.
(Fragmenty tekstu opublikowanego: Walencik-Topiłko A. (2016). Logorytmika – zarys historii, podstawy teoretyczne, zastosowanie praktyczne. W: Emil Jaques-Dalcroze i jego idee w edukacji, sztuce i terapii, E Szatan i in. (red.). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego)
